گـفتگو با: دکتر سید عادل جاهد ( فوق تخصص غدد و متابولیسم )
داروها
- اهمیت داشتن ذخیره کافی داروهای کاهش دهنده قند خون در این روزها در چیست؟
به بیماران توصیه می‌کنم که همیشه حداقل برای مصرف ۲ تا ۳ ماه داروی ذخیره داشته باشند تا تعداد دفعات مراجعه به داروخانه کمتر شود و به این ترتیب تا حدودی از شیوع بیماری کرونا جلوگیری کرد.
- آیا انسولین‌های قلمی در ایران کم است؟
با توجه به اظهارت مدیران ارشد شرکت سانوفی و نووردیسک، در حال حاضر با کمبود انسولین قلمی مواجه نیستیم، اما سیستم توزیع انسولین‌های قلمی نسبت به قبل تغییر کرده و ظاهرا با سهمیه‌بندی مدت‌دار یا کوتاه‌مدت به داروخانه‌ها ارائه می‌شود، درنتیجه داروخانه‌ها نیز برای عرضه آنها به افراد مبتلا به دیابت با محدودیت مواجه می‌شوند.
- در شرایط کمبود انسولین چه توصیه‌ای به بیماران می‌توانیم بکنیم؟
ممکن است این روزها به دلیل نبود انسولین مصرفی ما در یک داروخانه، تصمیم بگیریم که از انسولین دیگری استفاده کنیم! اما باید توجه داشته باشیم که نباید انسولین دیگری را جایگزین انسولین مصرفی خود کنیم، چراکه مثلا انسولین‌های لوومیر، گلارژین لنتوس و توجئو هرچند در گروه انسولین‌های پایه قرار دارند ولی نباید با هم جابه‌جا شوند و یا انسولین‌های نوومیکس و نوورپید با وجود شباهت اسمی، عملکرد متفاوت دارند، پس دقت کافی داشته باشیم که کدام انسولین را استفاده می‌کنیم. فرد مبتلا به دیابت باید شکل ظاهری قلم، اسم تجاری و حتی نام انسولین خود را بشناسد تا دچار اشتباه نشود و نباید به توصیه دوستان دیابتی داروی خود را تغییر دهد.
- در شرایط کرونا کدام داروی کنترل کننده قند خون بهتر است، قرص یا انسولین؟
با توجه به شیوع بیماری کرونا، این شرایط تأثیری روی تغییر داروهای کنترل‌کننده قند خون (انسولین یا قرص) تجویز شده توسط پزشک ندارد، پس افراد مبتلا به دیابت باید مطابق گذشته به مصرف داروهای خود طبق نظر پزشک ادامه دهند. یک قانون کلی در دیابت برای بیماری وجود دارد، اگر فرد به دلیل بیماری، در بیمارستان بستری شود و به خاطر تب و عفونت در خون شرایط ناپایداری پیدا کند، به طور خاص در مورد کرونا اگر مشکلات تنفسی آنقدر زیاد باشد که فرد برای تنفس به کمک دستگاه احتیاج داشته باشد، قطعا در چنین شرایطی از داروهای خوراکی دیابت نباید استفاده کند و با نظر تیم درمان تزریق انسولین برای او شروع می‌شود. فرد مبتلا به دیابت، مدیریت مشکلات تنفسی ایجاد شده در بیماری کرونا، نباید منجر به غفلت از کنترل و مدیریت دیابت شود، چرا که وضعیت کنترل قند خون فرد در بهبود بیماری تأثیر می‌گذارد. درنتیجه مراکز مرتبط با بستری بیماران کرونا، در زمینه کنترل قند خون افراد مبتلا به دیابت باید با متخصصین داخلی و غدد همکار ارتباط داشته باشند.
اما اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، شرایط بد وخامت و بدحالی برایشان ایجاد نمی‌شود که به بستری بیمارستان نیاز داشته باشند و همچنان توان غذا خوردن دارند می‌توانند از قرص‌های تجویز شده توسط پزشک برای کنترل قند خون استفاده نمایند، مگر اینکه با توجه به وضعیت کنترل قند خون، شرایط جسمی و بیماری فرد پزشک معالج تصمیم دیگری بگیرد. به دلیل نوسان قند خون در وضعیت بیماری به دلیل عفونت که اثر افزایشی روی قند خون دارد و یا کم‌اشتهایی که باعث کاهش قند خون می‌شود، فرد باید دستگاه تست قند داشته باشد و دفعات بیشتری قند خون خود را اندازه‌گیری کند. حتی در فردی که قرنطینه خانگی شده، نباید تمام توجه روی بهبود شرایط کرونا باشد، بلکه فرد باید به کنترل قند خون خود نیز بیشتر توجه کند که مهمترین بخش آن دفعات بیشتر تست قند خون است تا تیم پزشکی مرتبط با فرد، با توجه به تغییرات قند خون بتواند درباره داروهای مصرفی او تصمیم‌گیری کند. بنابراین در تیم درمانی کرونا برای یک فرد مبتلا به دیابت، حتما باید پزشک متخصص غدد یا داخلی، یا پزشکی که تجربه ویزیت دیابت را دارد و یا درنهایت مشاوری که بتواند با دورکاری روی کنترل قند خون فرد نظارت کند، حضور داشته باشد.
مسئله بیماری کرونا نباید روی توجه ما نسبت به مدیریت و استفاده از سایر درمان‌های دارویی اثر بگذارد. به عنوان مثال بیماران نسبت به مصرف استاتین تجویز شده توسط پزشک، کم‌توجهی می‌کنند، در صورتی که این گروه دارویی از نظر عملکرد تداخل زیادی با داروهای دیگر ندارد.
اگر شرایط شما از نظر جسمی و دارویی در حال تغییر است، حتما با پزشک معالج خود در تماس باشید. در صورت قرنطینه خانگی، علاوه بر تیم درمانی کرونا در صورت امکان با پزشک معالج خود نیز در ارتباط باشید تا از نظر کنترل دیابت، با توجه به شرایط مثبت شدن کرونا و تغییر سبک زندگی فرد، پزشک معالج راهنمایی مناسب را انجام دهد.
کنترل قند خون در روزهای قرنطینه
- از نظر کنترل نوسان قند خون در روزهای شیوع کرونا به چه مواردی باید توجه شود؟
در این شرایط، برای اکثر افراد مبتلا به دیابت (به غیر از موارد خاص) به ویژه فرد مبتلا به دیابت نوع ۲، قند ناشتای حدود ۱۴۰ تا ۱۵۰ و دوساعت بعد از غذا به حدود ۲۰۰ رسید، قابل قبول است که از محدوده هدف معمول بالاتر است، چون منابع کمک و درمان ما نیز در این شرایط کمتر هستند. تاحدودی از محدوده هدف خارج شدیم اما در حدی نیست که روی عملکرد سیستم ایمنی یا ایجاد عوارض دیابت تأثیر بگذارد. همچنین بیش از گذشته باید مراقب افت قند باشیم، چرا که با وجود شیوع کرونا و ترس عمومی نسبت به ابتلای آن، احتمال اینکه با افت قند شدید و بیهوشی کسی به کمک فرد نیاد، زیاد است!
آموزش مدیریت دیابت در کرونا
- اهمیت آموزش دیابت در روزهای شیوع دیابت چیست؟
در این شرایط مسئله مهم دیگر آموزش مناسب، مفید و کوتاه نکته‌های اصلی مراقبتی به فرد مبتلا به دیابت و خانواده او است تا با یادآوری مجدد مطالب بتوانند در کنار رسیدگی به بیماری کرونا، کنترل مناسبی روی قند خون داشته باشند. این توصیه‌های کلی برای کسانی است که درمورد دیابت آموزش کافی ندیده‌اند. انجمن‌های مردم نهاد فعال در این زمینه از جمله انجمن دیابت گابریک باید به طور مداوم، این نکته‌ها را از راه دور و از طریق فضاهای قابل دسترس مثل سایت و اینستاگرام اطلاع‌رسانی نمایند. مثلا فرد تست قند خون را جدی بگیرد و در صورت مشاهده تغییر قند خون چه اقداماتی باید انجام دهد.
شاید به صورت خوشه‌ای میشد افراد مبتلا به دیابتی که در قرنطینه‌های خانگی به سر می‌برند، تحت نظر سیستم‌های بهداشتی باشند؛ یعنی مشاوری با دورکاری با آنها در ارتباط باشد و افراد را نسبت به داروهایی که احتمال افت قند را افزایش می‌دهند، آگاه کرده و در صورت نیاز مصرف آنها را کم کند. بیشترین داروی خوراکی دیابت در کشور، سولفونیل‌اوره‌ها هستند، پس حداقل کاری که می‌شود برای عموم افراد دیابتی که به کرونا مبتلا شده‌اند انجام داد، این است که در قرنطینه خانگی دوز سولفونیل اوره مصرفی کم شود و ترجیحا داروهایی که ایمنی کبد و کلیه بیشتری دارند مانند DPP-4ها توصیه شود. قطعا این توصیه به شرایط فرد و نظر پزشک بستگی دارد.
توصیه بعدی درمورد سیستم خبررسانی به خانواده کسی که دیابت دارد و الان برای کرونا در خانه قرنطینه شده است، به منظور راهنمایی مناسب از آنها بخواهیم تصویری از آخرین آزمایش خود همراه داشته باشند (مثلا در گوشی موبایل) تا در صورت مراجعه به تیم پزشکی و عدم حضور فرد مبتلا، حداقل اطلاعاتی از شرایط وی در دسترس باشد.
اما برای افرادی که آموزش دیده‌اند و نسبت به شرایط کنترل قند خون خود آگاه هستند، پیشنهاد می‌شود برای ثبت قند‌های خود از نرم‌افزارهای گوشی همراه استفاده نمایند و به منظور پر کردن زمان و دوری از فکرهای ناراحت کننده، منابع آنلاینی در زمینه مدیریت دیابت برای مطالعه به آنها معرفی کنیم.
مراقبت از پوست در دوران کرونا
- خشکی پوست ناشی از شستشوی زیاد دست و استفاده از محلول الکلی برای ضدعفونی چه مشکلاتی دارد و چطور می توان آنرا مدیریت نمود؟
شستشوی زیاد این روزها قطعا باعث خشک شدن دست می‌شود و در افراد مبتلا به دیابت که روزی چند بار تست قند انجام می‌دهند (به خصوص آنهایی که انسولین می‌زنند) اگر سر انگشت‌ها خشک باشد، اندازه‌گیری قند خون دردناک خواهد شد و حتی خون دیرتر بند می‌آید. پس برای جلوگیری از این اتفاقات، در کنار انجام توصیه‌های بهداشتی و شست‌شو و ضدعفونی کردن دست‌ها، آنها را چرب کنیم تا پوست انگشت‌ها شکننده و خشک نباشد.
سلامت قلب و عروق
- افرادی که علاوه بر دیابت دچار بیماری‌های قلب-عروقی نیز هستند به چه مواردی باید توجه داشته باشند؟
در مورد قلب و عروق، ابتلا به کرونا میتواند باعث افت فشار شود، اما با ایجاد استرس میتواند باعث افزایش فشار شود. در یک فرد مبتلا به دیابت همراه بودن فشار خون بالا با دیابت رایج است، پس فشار خون فردی که در قرنطینه است باید اندازه‌گیری شود. در این شرایط برای محدوده هدف اندازه فشار خون، محدوده وسیع‌تری مانند ۱۱-۱۰/۵ تا حدود ۱۴-۵/ ۱۳ برای فشار ماکسیمم و ۹-۸/۵ برای فشار مینیمم توصیه می‌شود، اما قانون قطعی ندارد؛ صرفا محدوده امنی که برای بیماری خطرناک نیست و نیاز به مراجعه پزشک معالج به حداقل برسد. همچنین اگر بیماری کرونا باعث افت فشار در فرد می‌شود، برای جلوگیری از این اتفاق باید به کم کردن داروهای مرتبط با فشار خون دقت شود.
از آنجایی که در بیماری کرونا و قرنطینه خانگی تعداد قرص‌هایی که فرد استفاده می‌کند بیشتر می‌شود، با کمک و مشورت تیم درمانی می‌توان داروهای دیابت و حتی فشار خون او را با داروهای ترکیبی (مخلوط دو گروه دارویی در یک قرص) جایگزین کرد، البته به شرطی که شرایط فرد نیز پایدار باشد.
داروهای گیاهی
- آیا استفاده از داروهای گیاهی و یا روش های سنتی برای تقویت سیستم دفاعی در جلوگیری از ابتلا به کرونا موثر است؟
باورهای سنتی موجود در جامعه و فکر ما مانند تقویت سیستم ایمنی با مصرف عسل، داروهای گیاهی سنتی نباید روی مدیریت درست بیماری کرونا و دیابت تأثیر بگذارد و در این شرایط خودسرانه و بدون تجویز پزشک از هیچ دارویی نباید استفاده نمود.
ملاحظات کلی
- آیا تزریق انسولین هم راه انتقال ویروس کرونا است؟
تا الان راه‌های اصلی انتقال و ابتلا به بیماری کرونا مخاط و ترشحات مخاطی گزارش شده است، پس انتقال آن با تزریق انسولین و از پوست بعید به نظر می‌رسد و گزارشی در این مورد وجود ندارد.
- آیا در زمان شیوع کرونا لازم است قبل از تزریق انسولین محل تزریق را با پنبه الکل پاک کنیم؟
با توجه به توصیه‌های بهداشتی، پس از بازگشت به خانه باید از آب و صابون استفاده کنیم و یا در صورت تماس پوست بدن با محیط آلوده نیاز به حمام است؛ در این شرایط استفاده از پد الکلی قبل از تزریق میتواند جایگزین مناسبی باشد، اما توصیه‌ای در این مورد که قبل از هر بار تزریق از پنبه الکل استفاده کنیم، وجود ندارد.
- آیا لازم است انسولین و دستگاه تست قند خون نیز ضدعفونی شوند؟
درمورد دستگاه اندازه‌گیری قند خون و قلم انسولین اگر بیرون از منزل همراه ما بودند و در تماس با مکان یا محیطی قرار گرفتند و آلوده شدند، بعد از برگشت به خانه آنها را ضدعفونی می‌کنیم. مثلا در زمان خروج از خانه کارت بانکی، سوئیچ ماشین و انسولین‌ها همراه من باشد، در طول مسیر بعد از استفاده از کارت بانکی آن را کنار قلم انسولین بگذارم یا با دستی که قبلا در ماشین را بازکردم و به فرمان زدم، انسولینم را جابجا کنم؛ برای اطمینان از عدم انتقال آلودگی از خارج به داخل منزل، پس از برگشت به خانه همراه با ضدعفونی کردن کارت بانکی و سوئیچ ماشین، انسولین‌های خود را نیز ضدعفونی می‌کنم.
